Grote behoefte aan gegevens over luchtkwaliteit in het schone noorden
Sinds bijna 5 jaar meten meer dan 1.000 burgers van Onze lucht in de noordelijke provincies de fijnstofconcentratie. Daarmee hebben ze een netwerk gecreëerd dat een welkome aanvulling is op de weinige meetpunten van het RIVM in deze provincies. Pas kwamen er nog 15 meetpunten bij, aan gevels van verontruste bewoners in Coevorden.
Onze lucht is sinds begin dit jaar met zo'n 15 fijnstofmeters uitgebreid in Coevorden. Theo Jurriens, van Rijksuniversiteit Groningen (RUG) en projectleider van burgermeetnetwerk Onze lucht, schoot bewoners rondom een houtverwerkend bedrijf en biomassaverbrander te hulp met meters die hij nog in voorraad had. De Coevordenaren vrezen dat er door het naburige bedrijf veel fijn houtstof in de lucht zit. Een GGD-onderzoek via 2 meetpunten leverde te weinig meetgegevens op om daarover betrouwbare conclusies te trekken.
'Met extra meters kun je in elk geval betere conclusies trekken over de fijnstofconcentratie. Het is voor bewoners prettig dat ze die zelf kunnen meten. Over de herkomst van het fijnstof zeggen de meters echter niets', zegt Theo Jurriens.
Luchtvluchteling
Bij inwoners van de noordelijke provincies bestaat een grote behoefte om de luchtkwaliteit te onderzoeken. 'In deze regio zijn weinig RIVM-meetpunten, omdat de generieke luchtvervuiling laag is en de lucht dus relatief schoon zou zijn. Maar mensen ervaren dat zelf anders en hebben daarom behoefte aan meer gegevens. Als jouw buurman hout stookt, dan is de lucht rond jouw huis niet schoon. Ik heb gedurende dit project zelfs luchtvluchtelingen ontmoet. Mensen die naast een drukke weg woonden en verhuisden omdat ze schrokken van de concentraties ongezonde stoffen die uit de metingen kwamen', vertelt Jurriens.
Run op fijnstofkastjes
Met ruim 1.000 meetpunten in Groningen, Friesland en Drenthe is Onze lucht een van de grootste burgermeetnetwerken voor fijnstof in Nederland. In 2020 startte het project. Voor de eerste 700 fijnstofkasten meldden zich in één weekend 650 inwoners uit Groningen en Friesland aan. Ook bij de uitbreiding naar Drenthe een jaar later was er een run op de 300 fijnstofmeters. 'Terwijl ze niet gratis zijn. Bewoners betalen er minimaal 25 euro voor.' Een reeks gemeenten en provincie Drenthe trok ook geld uit voor dit project.
Burgers komen op deze manier meer te weten over hun leefomgeving, dragen bij aan wetenschappelijk onderzoek naar luchtkwaliteit en hun gegevens zijn zichtbaar in het landelijke dataportaal van Samen Meten. 'Voor de RUG is het bovendien een manier om burgers te betrekken bij wetenschap', zegt Theo Jurriens.
Samen met collega's organiseert hij meer meetacties, met dezelfde doelen. Een meetactie naar microplastics in de lucht is in voorbereiding. 'Microplastics meten kunnen burgers niet zelf, maar ze helpen de universiteit door regenwater op te vangen. We hopen de eerste resultaten te presenteren tijdens het Weekend van de Wetenschap in het najaar.'
Fijnstofmeters lenen via meet-o-theek
Onze lucht was in 2020 de eerste grote meetactie van CurioUs?, een initiatief voor burgerwetenschap. CurioUs? startte in 2020 de eerste 'meet-o-theek' van Nederland. Hier kunnen Groningers meer dan 20 verschillende instrumenten lenen om hun leefomgeving te volgen en zo mogelijk te verbeteren. 'De instrumenten variëren van fijnstofkastjes of CO2-meters tot wildcamera's. Via veel bibliotheken in Noord-Nederland zijn ook 90 telescopen te leen', vertelt Jurriens. Op dit moment zijn de warmtemeters het meest uitgeleend. Mensen willen warmtelekken opsporen om energie te besparen.'
Op 1 maart 2025 zijn er in de regio 2 meet-o-theken bijgekomen, in gemeente Westerkwartier en gemeente Het Hogeland. Ook in de rest van het land heeft het initiatief van onder meer de RUG en Biblionet Groningen navolging gekregen. Zo opende 15 maart een meet-o-theek in Geldrop.