Praktische tips en tools uit trainingen van provincie Gelderland

Vier vragen die de provincie veel hoort van mensen die bij gemeenten verantwoordelijk zijn voor luchtkwaliteit:

• Hoe zorg ik dat inkoopcollega’s emissie-eisen in aanbestedingen opnemen en gunningscriteria aanscherpen?
• Wat zijn de consequenties van de nieuwe EU-normen voor luchtkwaliteit in 2030 voor mijn gemeente?
• Hoe krijg ik gezondheidsdoelen in bouwplannen?
• Wat kan ik bereiken met meetinitiatieven en participatie? En wat doe ik met de verzamelde data?

Over die onderwerpen organiseerde de provincie samen met adviesbureau Rebel vier trainingen. Telkens met inhoudsdeskundigen van bijvoorbeeld het RIVM of Rijkswaterstaat en beleidsmakers van gemeenten. Dat zorgde ervoor dat het én de diepte in ging én heel praktisch was. “We wilden een workshopachtige setting met niet te grote groepen zodat deelnemers ruimte hadden om hun eigen kwesties ter sprake te brengen”, vertelt Suzanna van der Wielen, regisseur luchtkwaliteit bij provincie Gelderland. Er kwamen ruim 25 deelnemers op af.

Inkoopcriteria: klein beginnen

Inkopers bij een gemeente spreken een andere taal dan beleidsmedewerkers milieu. Hoe word je nou een betere gesprekspartner van de inkopers, zodat emissie-eisen zonder gemor in een aanbesteding terecht komen? Dat leerden de deelnemers bij de training over emissie-eisen en gunningscriteria. “De gouden tip: begin klein, met een opdracht voor een sloot uitgraven ofzo. Dan kun je oefenen met wat je vraagt aan je collega’s, wat je precies wil beoordelen, hoe je de emissie controleert. Je loopt dan ook aan tegen kwesties als ‘waar laadt de aannemer zijn werktuig op’”, zegt Eleonoor Hintzen van Rebel. Veel inkoop- en gunningscriteria voor mobiele werktuigen en eigen wagens van de gemeente zijn overigens al kant-en-klaar en zo over te nemen.

Knelpunten EU-normen op kaart

Wat betreft de nieuwe EU-normen maken gemeenten zich vooral zorgen waar in 2030 overschrijdingen zouden kunnen opduiken. Gemeente Nijmegen ontwikkelde een instrument waarmee ze de belangrijkste bronnen van luchtvervuiling binnen de gemeentegrenzen kan achterhalen. In combinatie met bijvoorbeeld het Centraal Instrument Monitoring Luchtkwaliteit op Informatiepunt Leefomgeving kan Nijmegen daarmee zien hoe de situatie zal zijn als de nieuwe EU-normen er zijn en waar de grootste knelpunten zitten. Provincie Gelderland heeft zo’n kaart al gemaakt. Interesse in deze kaart? Mail dan naar gezondeveiligeleefomgeving@gelderland.nl.

GGD benutten

Hoe kunnen gemeenten gezondheidsdoelen opnemen in beleid en plannen, bijvoorbeeld het omgevingsplan, verkeersplannen of richtlijnen voor bouwprojecten? Daar ging de derde training over. Zowel voor grotere als kleinere gemeenten bleken hiermee te worstelen. Belangrijkste tip: durf te kiezen. Je kunt niet alles doen. Kies voor onderwerpen met de grootste impact en waar de meeste energie voor is in jouw gemeente, bij inwoners en/of bestuurders.

Duidelijk werd ook dat medewerkers van gemeenten veel behoefte hebben aan samenwerken. Bijvoorbeeld met collega's van gezondheid, maar ook met andere gemeenten, de omgevingsdienst en GGD. Zoek de verbinding en doe het niet alleen, was dan ook het advies. Gemeenten kunnen de kennis van de GGD nog veel beter benutten, bleek tijdens de training. Bijvoorbeeld door de GGD vroeg bij projecten te betrekken. “GGD’en hebben veel instrumenten en rekenvoorbeelden. Wij zetten de GGD onder andere in bij aanleg van wegen. Zij berekenen dan van verschillende varianten van zo’n project het gezondheidseffect op de omgeving”, zegt Suzanna.

Gerustgesteld over participatie bij meetprojecten

Veel gemeenten zijn nog huiverig voor meetprojecten met inwoners. Zijn de data wel betrouwbaar? Keren de meetgegevens zich niet tegen je? Wek je geen verkeerde verwachtingen? En wat doe je als gemeente überhaupt met de meetgegevens? Dat soort vragen kwamen aan bod tijdens de training. Het RIVM gaf bruikbare tips over een goede onderzoeksvraag formuleren (betrek bewoners daarbij!) en de keuze van sensoren en analysetools. Ook benadrukte het RIVM het belang van transparantie. De uitleg stelde gerust: omdat er over heel Nederland heel veel luchtkwaliteitsgegevens worden verzameld, maken de kleine afwijkingen door bijvoorbeeld verschillende sensoren niet uit. Alle gegevens dragen via Samen Meten bij aan een fijnmazig beeld van de luchtkwaliteit. Het RIVM deelde de ervaring dat het helpt als je vanaf het begin open bent over wat je wel en niet kunt met de data. Dan dragen dit soort trajecten juist bij aan meer vertrouwen bij bewoners in de luchtkwaliteit.