Terugblik deelnemersbijeenkomst 5 juni 2024

De goedgevulde zaal kreeg de actuele stand van zaken van het SLA te horen: 88 decentrale uitvoeringsplannen zijn ingeleverd, het RIVM heeft de voortgang van de maatregelen gemonitord en er is een nieuwe algemene uitvoeringsagenda. Groene huisarts Margarita Vossen voegde een dosis praktijk toe: 'Luchtvervuiling raakt de minst sterken in de samenleving het hardst.' Deelsessies over 6 actuele onderwerpen sloten het programma af.

Nieuwe Europese richtlijnen

Martine Ouwersloot, van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW), gaf een kort overzicht van de stand van zaken van de Europese richtlijnen en de voortgangsmeting van het RIVM. Over de voortgangsmeting volgde daarna een gesprek met Paul Ruyssenaars, RIVM. Wat betreft de nieuwe Europese richtlijnen blijven de fijnstofnormen naar verwachting gelijk aan die het SLA nastreeft. Die van stikstofdioxide worden strenger. Het RIVM gaf een doorkijk naar 2030: voor zowel fijnstof als stikstofdioxide is de richtlijn haalbaar, mits het voorgenomen beleid wordt uitgevoerd. Wel blijven er knelpunten, zoals in Rijnmond, IJmond, bij Schiphol en in binnensteden.

Voortgang uitvoering SLA

Kelvin Koop, Rijkswaterstaat, vertelde over de voortgang van de SLA-maatregelen. Er zijn in 2024 88 decentrale uitvoeringsplannen ingeleverd. Dat zijn er weliswaar 2 meer dan in 2023, maar het aantal aangesloten gemeenten is toegenomen. Dus het percentage deelnemers dat een plan inleverde daalde van 87 naar 83 procent.

36 procent van de vaste maatregelen en 58 procent van de aanvullende maatregelen is inmiddels in uitvoering. Vorig jaar was dat 34 en 56 procent.

Nieuw dashboard

Voor de monitoring van de uitvoering komt er een nieuw dashboard. Het Excelformulier wordt vervangen door een webformulier. 'Goed nieuws. Dat formulier wordt veel makkelijker in het gebruik. We hebben naar jullie geluisterd', zei Koop tegen de zaal.

Het nieuwe dashboard is in oktober/november beschikbaar, het webformulier in december. Op 1 maart 2025 moeten de volgende decentrale uitvoeringsplannen klaar zijn.

Nieuwe uitvoeringsagenda SLA

Rosalie de Kerf, Rijkswaterstaat, presenteerde de nieuwe Uitvoeringsagenda Schone Lucht Akkoord 2024-2030. Deze is op de SLA-website te vinden zodra het ministerie van I en W deze samen met de voortgangsmeting naar de Tweede Kamer heeft gestuurd. Veel is geüpdatet. Zo heeft ieder thema een alinea gekregen over wat er tot nu toe al gerealiseerd is binnen het SLA. 'Lees in elk geval de samenvatting en hoofdstuk 3, 4 en 5, met name de delen over de advieswaarden WHO, de EU-richtlijn, de streefwaarden per thema, het overzicht van alle luchtkwaliteitswaarden, informatie over de verschillende stoffen, doorontwikkeling van de gezondheidsmonitor en de ontwikkelingen voor hooggevoelige groepen', raadde De Kerf aan.

Groene huisarts

Margarita Vossen, huisarts in Zuid-Limburg en bestuurslid van De groene huisarts, liet zien hoe luchtvervuiling de minst sterken in de samenleving het hardste raakt. Op wereldschaal: de vervuilende industrie is naar arme landen verplaatst en kost daar mensenlevens. Maar ook lokaal. 'Mensen met een lage sociaal-economische status en migranten worden het meest blootgesteld. Bijvoorbeeld doordat zij weinig keus hebben waar zij kunnen gaan wonen. Een gezin in een sociale huurwoning kan niet zomaar verhuizen. Ook niet als dat huis langs een drukke weg ligt, er schimmel in de badkamer is en een kind astma krijgt', zei Vossen.

En wie rood staat, kan niet groen denken, gaf ze aan. Patiënten van Vossen voelen zich bijvoorbeeld gepakt door een milieuzone, waar ze met hun oude dieselauto niet meer in mogen. 'Hoe overtuig je zulke mensen van het voordeel van milieumaatregelen. Dat is voor u de uitdaging’, hield ze de zaal voor. ‘Belangrijk is dat maatregelen ook ten goede komen aan de kwetsbaren in de samenleving, aan hun gezondheid en welzijn. En dat deze mensen betrokken worden bij besluiten.’

Reclame verbieden voor fossiele brandstof

Tot slot brak Vossen een lans voor het verbieden van reclame voor fossiele brandstof, zoals dat ook gebeurd is voor sigarettenreclame. 'Amsterdam was in 2020 de eerste stad ter wereld die besloot om fossiele reclame te weren uit de openbare ruimte. Het is een voorbeeld geweest voor veel andere steden, ook buiten Nederland.' Ze verwees naar de website Reclame Fossielvrij. Deze site meldt dat VN-secretaris-generaal António Guterres op 5 juni heeft opgeroepen tot een wereldwijd verbod op fossiele reclames.

6 deelsessies

Na het gedicht 'Adem, adem, adem, adem' van Nicole Kaandorp, volgden 6 deelsessies over de spuk-regeling voor brom- en snorfietsen, SLA en de Omgevingswet, GGD-koppelkansen luchtkwaliteit, de opbrengst van de houtstookpilots, industrie en gemeenten en het 'Advies bescherming hooggevoelige groepen'.

Brom- en snorfietsen-spuk

Debby de Vries van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland meldde dat de specifieke uitkering van het Schone Lucht Akkoord een vierde soort project krijgt: de inruilregeling brom- en snorfietsen. Meer hierover in het artikel over deze regeling.

Wendy de Vries, van gemeente Den Haag, vertelde over een vergelijkbare regeling die van 2016 tot en met 2023 liep in Den Haag. Op de top, in 2020, gingen zo wel 2.000 vervuilende brom- en snorfietsen naar de sloop. 25% van de subsidie ging naar mensen met een Ooievaarspas (vaak mensen met een laag inkomen).

SLA en Omgevingswet

Astrid van der Wijst, van Informatiepunt Leefomgeving (IPLO), gaf veel informatie en antwoord op vragen over invulling van de instrumenten uit de Omgevingswet, zoals de omgevingsvisie en omgevingsprogramma's. Ze lichtte onder meer het verband toe tussen een decentraal uitvoeringsplan voor het SLA en de instrumenten uit de Omgevingswet. 'De maatregelen in een uitvoeringsplan komen vaak voort uit een bovenliggend beleidsplan. Dat is heel goed om te zetten in een omgevingsprogramma. Let erop dat het hoofddoel overeenkomt met dat in de omgevingsvisie. Een programma is in feite hetzelfde als een beleidsplan, maar heeft als voordeel dat je het ontsluit via het Digitaal Stelsel Omgevingswet. Met dit instrument wordt het totaalplaatje en de onderdelen van het omgevingsbeleid inzichtelijker voor burgers.' IPLO geeft meer uitleg over het thema lucht en meer informatie over programma's.

GGD over koppelkansen luchtkwaliteit en gezondheid

Marieke Dijkema van GGD Overijssel/Gelderland vertelde welke koppelkansen GGD'en zien tussen verschillende beleidsterreinen. Een belangrijke tip: neem deel aan GALA, het Gezond en Actief Leefakkoord. Geld uit spuk SLA en GALA kan mogelijk gecombineerd worden, zodat gemeenten beschikken over meer budget voor een project.

'De grootste verbetering voor gezondere lucht is gehaald door de aanpak van mobiliteit. Sluit dus zeker aan bij collega's die daarmee bezig zijn.' Koppelkansen in klimaatbeleid liggen voor de hand. 'Maar werk bijvoorbeeld ook samen met collega's op stikstofbeleid. Ammoniak is weliswaar geen onderdeel van het SLA, maar secundair fijnstof – het gevolg van ammoniak – wel.' Dijkema raadde aan samen te werken met onder meer de brandweer en energiecoaches om energiearmoede tegelijk met houtstook te verminderen. Ze gaf aan dat GGD'en gemeentes ook adviseren over de gezondheidsbelangen bij woningbouw. Op een vraag uit de zaal antwoorde Dijkema: 'Vanuit gezondheidsperspectief mogen we ongevraagd advies geven. Om bestuurders te overtuigen dat advies te volgen moeten we soms water bij de wijn doen.'

Opbrengst houtstookpilots

Tijdens de houtstooksessie gaf Sigourney Klaunig van het ministerie van IenW een toelichting op de doorontwikkeling van de stookwijzer, de landelijke communicatieaanpak en op 2 uitgevoerde pilots.

De vernieuwde stookwijzer is te vinden op www.atlasleefomgeving.nl/stookwijzer. Een belangrijk verschil met de huidige stookwijzer is dat in de toekomst een verwachting in blokken van 6 uur gegeven wordt. Dit is handiger voor de stoker maar ook voor de handhaving. De stookwijzer zal later ook beschikbaar komen als app.

Insteek van de landelijke communicatieaanpak is: van schoner stoken naar minder stoken. De afzender wordt Milieucentraal en het voorlichtingsmateriaal op de IPLO site wordt aangepast. Er komen kant-en-klare posters, persberichten, social mediaberichten, enzovoorts. Gemeenten kunnen deze gebruiken in hun communicatie.

Binnen de pilot 'stookverbod bij een stookalert' zijn communicatiedraaiboeken en voorlichtingsmateriaal opgesteld. Gemeenten kunnen deze gebruiken bij het instellen en handhaven van een stookverbod bij een code oranje en/of rood in de Stookwijzer. Dat is onder de Omgevingswet makkelijker geworden.

In de pilot 'houtstookvrije wijken' zijn juridische blauwdrukken met voorbeeldregels ontwikkeld die gemeenten kunnen helpen om op een laagdrempelige manier regels voor houtstook in het Omgevingsplan op te nemen. Denk hierbij aan een houtstookvrije zone rondom een school of verpleeghuis of een houtstookvrije wijk. De voorbeeldregels zijn  terug te vinden op de site van het Schone Lucht Akkoord.

Industrie en gemeenten

In de sessie Industrie en Gemeenten lichtten Margret Groot en Lex Fresen van Rijkswaterstaat toe welke acties de themagroep industrie heeft uitgezet om de maatregelen in het SLA-akkoord uit te voeren.

Er zijn aanscherpingen van emissie-eisen in algemene regels doorgevoerd, de meeste provincies hebben inmiddels het scherp vergunnen in lokaal beleid opgenomen en er zijn hulpmiddelen door Rijkswaterstaat ontwikkeld om scherp en realistisch te vergunnen.

Ook gaat de herziene Richtlijn Industriële Emissies expliciet voorschrijven om zo dicht mogelijk aan de onderkant van de BREF-range te vergunnen. Deze richtlijn wordt binnen 22 maanden geïmplementeerd in nationale regelgeving.

Omgevingsdiensten kunnen ook toezicht houden via de nieuwe emissie-eisen in paragraaf 5.4.4 van het Besluit Activiteiten Leefomgeving. Deze eisen zijn op 1 januari 2024 in werking getreden: nieuwe installaties moeten er meteen aan voldoen, bestaande installaties 4 jaar later.

Hooggevoelige groepen beschermen

Bescherming van hooggevoelige groepen is een vaste maatregel in het SLA, maar veel gemeenten moeten nog met beleid beginnen. Dat is broodnodig, want ongeveer de helft van de Nederlanders is hooggevoelig voor luchtvervuiling. Paul Hofmeijer en Auke Hol lichtten toe hoe de gemeente Arnhem invulling geeft aan de vaste maatregel in het pas geaccordeerde Plan Gezonde Leefomgeving en de op handen zijnde update van de Arnhemse Luchtagenda. Arnhem zet in op de hooggevoelige groepen bij ruimtelijke plannen gezondheid in een vroeg stadium meewegen. En de gemeente doet dit niet alleen bij plannen voor nieuwbouw en vestiging van scholen, kinderdagverblijven en verzorgingshuizen, maar ook bij woningbouwplannen. Hol: 'De aanscherping van de EU-richtlijnen kunnen een momentum zijn voor je bestuurders.'

Voor deelnemers aan het Schone Lucht Akkoord zijn alle verslagen en presentaties terug te vinden op de samenwerkruimte (achter inlog). Hier staan ook het verslag en de presentaties van de ochtendbijeenkomst voor middelgrote gemeenten.