Terugblik bijeenkomst “Emissieloos baggeren – Kansen en uitdagingen”

Een van de maatregelen in het Schone Lucht Akkoord thema binnenvaart en havens is het toepassen van emissie-eisen als gunningscriterium bij het aanbesteden van maritieme infrastructurele werkzaamheden. Het is de bedoeling dat alle SLA-deelnemers vanaf 2023 luchtemissies meewegen bij zulke aanbestedingen.

Baggerwerkzaamheden zijn een bron van luchtemissies die bijdragen aan stikstofdepositie en zeker nabij gebouwde omgeving ook effect hebben op gezondheid. De sector werkt aan mogelijkheden om baggerprojecten emissieloos uit te voeren. Eerste projecten van waterschappen en gemeenten zijn in uitvoering, en ook Rijkswaterstaat en havenbedrijven werken aan deze ontwikkeling. Het doel van de bijeenkomst was om inzicht te bieden in de omvang van de emissies en te behalen milieu- en gezondheidswinst, in de technische mogelijkheden en uitdagingen om emissieloos te baggeren, en in de kansen en uitdagingen die dit biedt voor bedrijven en aanbestedende overheden. Daarbij was in het bijzonder de vraag: wat kunnen gemeenten, provincies en waterschappen doen?

Omvang van de emissies

Ruben Fransen van TNO ging in op de omvang emissies bij baggeren (en breder: waterbouw) en technische oplossingen voor emissiereductie. Dit gebeurde op basis van onderzoek in opdracht van de Vereniging van Waterbouwers. Hoewel de omvang van de zoetwaterbouwvloot met ruim 600 schepen niet groot is, is de uitstoot van luchtemissies aanzienlijk vanwege de relatief hoge leeftijd van de voortstuwings- en werkmotoren. De werkmotoren worden in veel gevallen vaker gebruikt dan de voortstuwingsmotoren.

Voor de korte termijn en (middel-)lange termijn (tot 2025) zijn de kansen om emissiereductie te behalen het grootst door te kiezen voor nieuwe motoren, katalysatoren en roetfilters. Na 2025 kan verdergaande reductie worden behaald door inzet van alternatieve brandstoffen of elektrische aandrijving met batterijen of waterstof. De uitdaging zit onder andere in de lange levensduur van waterbouwschepen, opbouw van de schepen en de hoge vermogensvraag, en de hoge kosten van de nieuwe technieken.

Zero Emission Dredging Hub

In 2021 startte het samenwerkingsverband de Zero Emission Dredging Hub. De firma’s Van Oord, Boskalis, Royal IHC, Damen en de Drechtsteden tekenden een convenant voor structurele samenwerking tussen bedrijven, onderwijs en overheid richting emissievrij baggeren, zowel op zee als binnenwateren en havens. Het doel is om door de samenwerking sectorbreed sneller nieuwe kennis en technologie toe te passen. Thom Sneep presenteerde de ambitie om in 2030 alle Nederlandse baggeroperaties emissieloos uit te kunnen voeren. Tevens is de ambitie om een beweging op gang te brengen die leidt tot uitstootvrij baggeren in 2050 wereldwijd. Hiertoe wordt gewerkt langs drie lijnen:

• Technologie: alternatieve brandstoffen als waterstof, methanol en ammoniak en bijbehorende motoren of brandstofcellen; nieuwe scheepsontwerpen; veiligheid; digitalisering.
• Beleid: wet – en regelgeving, gezamenlijke strategie van overheid en waardeketen.
• Financieel: bepalen van meerkosten voor alle materieel (met TNO en MARIN).

Buyer Group duurzaam baggeren

Het Rijk, IPO, VNG en UvW zijn in 2020 met meerdere “buyer groups” gestart. In een buyer group werken publieke opdrachtgevers gezamenlijk aan een gedeelde marktvisie en -strategie op het verduurzamen van een productcategorie. Deze visie en strategie willen zij implementeren in hun aanbestedingspraktijk. Zo stimuleert de Buyer Group zero emissie bouwmaterieel het versneld toepassen van emissieloos bouwmaterieel bij projecten in de GWW en de B&U, zoals maaien, baggeren, grondverzet bij dijkversterkingen en bouwwerkzaamheden.

Meinke Schouten presenteerde de activiteiten van de Buyer group duurzaam baggeren. Naast emissies uit en hergebruik van baggerspecie zijn de emissies van het materieel een uitdaging om duurzamer te baggeren. Er zijn transitiepaden opgesteld met gefaseerde emissie-eisen aan mobiele werktuigen waaronder baggermaterieel. De buyer group zet in op een gezamenlijke werkwijze om de duurzame ambities via aanbestedingen te realiseren. De gezamenlijke werkwijze zal beschreven worden in een marktvisie en een inkoopstrategie, die binnenkort beschikbaar komen. In de buyer group nemen verschillende waterschappen, provincies, gemeenten en Rijkswaterstaat deel.

Casussen

Na de drie plenaire inleidingen werden in twee deelsessies enkele casussen voorgesteld. Martin de Geus presenteerde de overwegingen en afwegingen van de firma Van Oord bij de upgrade van een van hun kraanschepen. Voor de vervanging van de kraan- en hoofdmotor zijn verschillende opties met elk voor- en nadelen. Het einddoel in zero emissie, maar dit zal stapsgewijs moeten worden bereikt omdat de prijzen schommelen, levertijden lang zijn en subsidiemogelijkheden beperkt.

Arno Schnitker lichtte toe waarom de firma Verboon Maasland koos voor emissieloos baggeren op waterstof. Lars Lamet vertelde hoe de brandstofcel van Nexus, gevoed met waterstof uit gascylinders, elektrische energie levert voor de operatie. Deze oplossing is emissievrij, benodigd geen walzijdige energie-infrastructuur, is door de aannemer zelfstandig zonder afhankelijkheden van derden uit te voeren, vandaag beschikbaar en biedt een solide business case.

Paul Hospers vertelde over de aanpak van de Dekker Groep om maatschappelijk verantwoord te ondernemen in de winning van zand, grond en klei. In vier stappen, die elk (waterbouw)bedrijf in principe kan navolgen, bereikte het bedrijf 80% CO₂-reductie en 87% reductie van stikstofverbindingen: 1) Meten is weten: energieverbruik binnen het bedrijf zichtbaar maken; 2)  Energie besparen door slimmer inrichten processen; 3) Van diesel voor de motoren naar groene stroom voor de installaties; 4) Verder innoveren: blijven verbeteren met eigen innovaties en uit de markt, bijvoorbeeld drijvende zonneparken voor eigen energie-opwek waar een netaansluiting moeilijk is.

Pieter Mans van PowerCrumbs presenteerde een andere oplossing voor opladen van mobiele werktuigen in het buitengebied, zoals baggermaterieel. Deze start-ups zamelt biogas in op rioolwaterzuiveringen en levert deze in hogedrukgasflessen samen met een generator af op locaties waar een stroombehoefte is maar geen netaansluiting. Ook baggerspecie is een bron van biogas, en het is interessant om te onderzoeken of ook biogas afgevangen en bruikbaar gemaakt kan worden.

Tenslotte vertelde Remco Hoogma welke ondersteuning het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat biedt aan gemeenten, provincies en waterschappen vanuit de Routekaart Schoon en Emissieloos Bouwen. Het ministerie start een ondersteuningsprogramma om de medeoverheden met kennisontwikkeling- en deling en gerichte inzet van expertise te helpen bij het implementeren van de emissie-eisen in de Routekaart. Ook bereidt het ministerie een specifieke uitkering (SPUK)-regeling voor die de decentrale overheden tegemoet komt in de meerkosten bij aanbestedingen die optreden als gevolg van het hanteren van strengere emissie-eisen. Deze regeling wordt in het najaar verwacht en komt naast de Subsidieregeling Schoon en Emissieloos Bouwmaterieel die bedoeld is voor marktpartijen.

Transitie versnellen via aanbestedingen

De bijeenkomst werd afgesloten met een plenaire discussie, ingeleid met door de sprekers aangedragen wensen en tips. Er was brede overeenstemming dat ten eerste keuzes onderzocht moeten worden voorafgaand aan een aanbesteding:

• Beoordeel of het voorgenomen werk op gangbare manier of innovatief uitgevoerd kan worden, met minder of andersoortige materieel.
• Kijk in je aanbesteding waar emissieloos al kan en waar het wellicht nog te lastig is. Met name opladen van materieel is een belangrijke factor. In stedelijk gebied is vaak al veel mogelijk. In landelijk gebied “diep in de polder” zal het uitdagender zijn en zijn wellicht eerst wat innovatievere oplossingen nodig.
• Laat de markt niet steeds het wiel opnieuw uitvinden. Overweg de energie-/laadvoorziening  uit te zonderen van projectaanbestedingen. De markt kan dit met raamcontracten projectoverstijgend sneller en goedkoper realiseren.
• Zorg voor langere contracten, waarbij je gedurende de looptijd de eisen aan emissiearme werk/voertuigen steeds hoger maakt.
• Werk aan bewustwording over de impact van elektrisch werken (er is extra infrastructuur nodig, netcongestie, trafo-stations, langere doorlooptijd, etc.)

Vervolgens is het van belang om eisen of gunningscriteria voor emissieloos (resp. -arm) mee bij aanbestedingen. Hiervoor zijn meerdere methodieken en handreikingen voor de toepassing ervan.

• De MilieuKostenIndicator kan worden gebruikt als een middel om marktpartijen te bewegen om duurzaam te werken.
• Dat geldt ook voor de meetlat materieelinzet van de SKAO in combinatie met een vorm van interne CO₂-beprijzing (zoals provincie Utrecht gaat doen).
• Het is belangrijk om richting opdrachtnemers duidelijk te zijn over het hanteren van zulke methodieken en deze consequent door te voeren, ook in de naleving. Alleen op deze manier komen toepassingen uit de pilot-fase.
• De uitsmijter is de oproep: Gewoon starten !

Interesse in de presentaties? Kijk dan op de samenwerkruimte van het Schone Lucht Akkoord. Voor vragen mail naar: evelyn.hijink@minienw.nl