Gelderland in dialoog met aannemers over schonere mobiele werktuigen

Bij Lochem komt een nieuwe verbinding tussen de Achterhoek, de A1 en de stedendriehoek Deventer/Zutphen/Apeldoorn. Een ingewikkelde infrastructurele klus. Een greep uit de werkzaamheden: bijna 4 km nieuwe provinciale weg (N346), een nieuwe brug over het Twentekanaal, een nieuw viaduct tussen het station en het centrum van Lochem – waar fietsers de N346 kunnen kruisen – uitbreiding van het spoorviaduct en herinrichting van het stationsgebied.

Een groot project

‘Als provincie hebben we niet vaak zo’n groot project onder handen. De totale investering is 85 miljoen euro. De huidige planning is dat de nieuwe verbinding in 2025 in gebruik is’, zegt Florian Plate van provincie Gelderland.

In de aanbestedingsprocedure zijn 4 aannemers geselecteerd. ‘Grote nationale bouwbedrijven die ervaring hebben met dit soort complexe infrastructuurprojecten. Het zijn ook aannemers die steeds meer investeren in schonere mobiele werktuigen.’

Dialoog in de aanbestedingsprocedure

De grootte en complexiteit van het project leidde tot de keuze voor een lange aanbestedingsprocedure. ‘Dit gaf ons gelegenheid om de dialoog aan te gaan met aannemers, meer dan bij een kleiner project dat binnen een half jaar op de rails moet staan. Hierdoor was er ook ruimte om de pilot voor het Schone Lucht Akkoord in de dialogen mee te nemen. Het werd daarmee een belangrijke bijzaak, naast de bestaande projectdoelstellingen.’ Uiteindelijk is de inzet van schonere mobiele werktuigen aan bod gekomen in het 2^e deel van de dialoogfase, die begin 2022 is afgerond.

Realistische prikkel

Vragen die Plate aan de 4 aannemers voorlegde en met ze heeft besproken:

• Welke emissie-eisen zijn realistisch voor verschillende mobiele werktuigen die ze in 2023 inzetten?
• Wat is een passende manier om het gebruik van schone mobiele werktuigen vast te leggen?
• Wat moet de aanbesteder faciliteren om de inzet van schone(re) mobiele werktuigen daadwerkelijk mogelijk te maken?

Florian Plate: ‘Er zijn op dit moment nog geen eenvoudig vindbare overzichten van wat er aan schone werktuigen beschikbaar is op de markt. We wisten toen we begonnen ook nog niet zo goed wat haalbare eisen zijn voor de inzet van mobiele werktuigen of welke administratielast realistisch is.  Andere overheden lopen tegen deze zelfde punten aan, blijkt uit de overleggen van de projectgroep van het Schone Lucht Akkoord. Daarom vonden we dat we dit samen met de aannemers moesten bespreken, zodat we hun niet het mes op de keel zetten, maar een prikkel creëren die iets oplevert.’

Praktische dilemma’s

De gesprekken met aannemers leverden de provincie onder andere inzicht op in praktische dilemma’s:

• Direct de stap maken naar werktuigen die niets uitstoten, ligt voor de hand. Maar dit is fiscaal niet altijd aantrekkelijk en deze zero-emissie-werktuigen zijn voorlopig nog maar beperkt beschikbaar. Sommige aannemers investeren daarom toch in de schonere stage V-werktuigen of bouwen hun bestaande werktuigen om naar zero emissie. Andere willen wachten tot er wel meer ‘echte’ zero-emissie-werktuigen beschikbaar komen en willen zo de investering in stage V-werktuigen overslaan.
• Aannemers zetten de schoonste werktuigen het liefst in bij projecten waar zero emissie in de aanbestedingsprocedure meetelt als gunningscriterium. Dat is in dit project bewust niet het geval. Onderlinge concurrentie tussen verschillende projecten ligt op de loer als aanbesteders aannemers overvragen. Aannemers gaan dan zaken beloven om de aanbestedingsprocedure te winnen, terwijl ze de beloften eigenlijk niet waar kunnen maken door de beperkte hoeveelheid aan schoon materieel.

Resultaten gesprekken

Dat de in te zetten mobiele werktuigen allemaal minimaal moesten voldoen aan stage IV was al een redelijk ambitieuze, maar haalbare eis in de aanbesteding. De provincie besloot na gesprekken die eis niet te verzwaren naar stage V, maar de inzet van 2 types zero-emissie-werktuigen te stimuleren. ‘We hebben een bonussysteem afgesproken voor de inzet in 2023 van zero-emissie-graafmachines en -wiellaadschoppen. Als de aannemer straks deze schone werktuigen gebruikt, krijgt hij 90% van de meerkosten vergoed. We hebben daarnaast eisen vastgelegd over de manier waarop de aannemer de inzet van alle graafmachines en wiellaadschoppen vooraf en tijdens uitvoering registreert. Daarnaast wordt ook de feitelijke uitstoot gemeten. Voor deze extra werkzaamheden hebben we eveneens een bedrag beschikbaar gesteld.’

Stroompunten

Op de vraag wat de overheid moet regelen, was het antwoord eensluidend: stroompunten. ‘Als overheid kunnen wij dat eenvoudiger regelen met de energienetwerkbeheerder dan een aannemer. We gaan er 2 realiseren. Hoe die eruit komen te zien en waar die gaan komen, overleggen we met de winnende aannemer die dit project gaat uitvoeren.’

Nu al winst

‘De winst voor ons in deze pilot is dat we dankzij overleg met marktpartijen een beter beeld hebben welke en hoeveel machines beschikbaar zijn en wat realistische eisen zijn aan aannemers’, zegt Florian Plate. ‘We hebben natuurlijk maar met 4 aannemers intensief overleg gehad, maar wel met aannemers die echt voorloper willen zijn in klimaat en leefmilieu. Hun duurzaamheidsmedewerkers zaten ook aan tafel. Ik hoop dat deze pilot een voorbeeld is voor andere projecten, om realistische eisen voor schonere mobiele werktuigen toe te voegen aan een project, ook als het geen gunningscriterium is.’