Net Zero Cities helpt Nederlandse steden bij versnellen klimaattransitie
Dit najaar begint de uitvoering van een pilot van gemeente Den Haag om uit te zoeken waar en hoeveel geld nodig is om een wijk klimaatneutraal te maken. Den Haag is trekker van de pilot, maar de stad voert die uit samen met de 6 andere Nederlandse gemeenten.
100 Climate-Neutral and Smart Cities
De gemeenten zijn in 2022 geselecteerd voor de Europese missie ‘100 Climate-Neutral and Smart Cities’ (afgekort 100CNSC en ook bekend onder de naam Net Zero Cities). Martijn van Stam, van het programma Duurzaamheid, is coördinator van het project voor Den Haag. ‘Het doel is ambitieus, maar meedoen versnelt de verduurzaming in elk geval.’
‘Den Haag had de ambitie ‘klimaatneutraal in 2030’ al, die stond al in het coalitieakkoord. Dus ons aanmelden voor 100CNSC was bestuurlijk een makkelijke stap’, begint Martijn van Stam.
Na de aanmelding en selectie in 2022, stak Den Haag in 2023 zijn vinger op om pilot-stad te worden. Ook dat lukte.
Pilot legt investeringsvraag bloot
Van Stam: ‘Doel van de pilots is dat je als stad in kaart brengt waar de barrières zitten die de versnelling van klimaatneutraal worden in de weg staan. Met onze pilot maken we inzichtelijk welke investeringsbehoefte er is om een wijk klimaatneutraal te maken en wie die investeringen gaat doen. Dat doen we samen met de andere Nederlandse steden die aan de Europese missie meedoen. Ieder doet dat in een eigen wijk, voor ons is dat Mariahoeve.’
Gezamenlijk krijgen de 7 Nederlandse gemeenten 1,5 miljoen euro voor de uitvoering van de pilot. Na een aanloop van een halfjaar om alles op poten te zetten, gaat de uitvoering dit najaar van start. ‘De pilot heeft ons nu al opgeleverd dat we heel goed contact hebben met de andere Nederlandse missiesteden.’
Ministeries aangesloten
‘Bij de missie zijn 3 Nederlandse ministeries aangesloten, Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Economische Zaken en Waterstaat en Infrastructuur. Zij hebben capaciteit vrijgemaakt om de Nederlandse 100CNSC-steden te ondersteunen. Vooral om ook bij het Rijk barrières te inventariseren: welke regels belemmeren klimaattransitie en welke regelgeving ontbreekt nog? Zo kunnen we nu op nationaal niveau bespreken dat er bijvoorbeeld aanpassingen nodig zijn aan het Bouwbesluit, omdat dat besluit nu nog niet verplicht dat een gebouw energieneutraal of circulair wordt gebouwd.’
‘Zo kunnen we met het Rijk bespreken dat er aanpassingen aan het Bouwbesluit nodig zijn’
Klimaatcontract handige kapstok
In maart 2024 moeten de Net Zero Cities een Climate City Contract (in het Nederlands: klimaatcontract) inleveren in Brussel. In feite is dat per gemeente een klimaatactieplan en investeringsplan. ‘We hebben een transitieteam opgericht binnen de gemeente Den Haag met daarin vertegenwoordigers van alle afdelingen die relevant zijn. Ook de collega’s voor schone lucht betrekken we waar nodig. Met dit team maken we het klimaatcontract. In feite is het klimaatcontract een kapstok waar we alle Haagse actiepunten op klimaatgebied aan kunnen ophangen’, zegt Van Stam.
Het zorgt voor meer samenwerking tussen afdelingen en meer samenhang in het beleid, ziet hij. Maar het leidt ook tot discussies. ‘Dat er een nieuwe warmtebron in Mariahoeve moet komen, daarover is iedereen het wel eens. Maar bijvoorbeeld een nieuw fietspad, dringt dat echt het aantal autokilometers terug? En we hebben wel zero-emissie-eisen voor mobiele werktuigen, maar kan die aanleg echt zonder CO2-uitstoot?’
Haags klimaatakkoord ingewikkeld
‘De Europese Commissie vraagt ons het klimaatcontract te maken samen met de stad. Dat gaat nog een stap verder. Daarom werken we in Den Haag aan een Haags klimaatakkoord. We hebben nu al klimaattafels waar we ophalen wat professionele partijen zelf gaan doen. Maar dit is ingewikkelder’, vertelt Van Stam.
‘De Europese Commissie wil dat we afspraken maken voor gezamenlijke investeringsplannen. En dan gaat het om grote projecten en investeringsbesluiten, zoals de aanleg van een warmtenet. Partijen met wie we dat bespreken zijn concurrenten van elkaar. Het is een beetje naïef om te denken dat die hun investeringsbesluiten met elkaar delen.’
Praktische hulp
Vanuit Brussel krijgen Den Haag en de andere Net Zero Cities wel praktische steun, van de Europese Commissie en 33 organisaties. ‘TNO bijvoorbeeld, biedt technische expertise. Er doen ook partijen mee die goed weten hoe je zo’n klimaatomslag democratisch laat verlopen en hoe je de participatie goed regelt. En partijen die ons klimaatcontract straks meelezen en doorrekenen’, vertelt Van Stam.
‘Waar we nu al veel baat bij hebben is dat 100CNSC een Europees netwerk is. Zweden en Spanje lopen voor met de thematische werkwijze waar wij net mee zijn begonnen. Daar hebben ze ook al klimaatcontracten waar wij wat van kunnen opsteken. Verder werken we hard aan het inzichtelijk maken of geplande maatregelen de gewenste vermindering van CO2-uitstoot veroorzaken. Nu gaat het nog alleen daarom, maar er kunnen ook andere factoren worden toegevoegd aan die berekening, zoals stikstofuitstoot. En sowieso verbeteren bijna alle klimaatmaatregelen ook de luchtkwaliteit.’
De Europese Commissie heeft een missie: 100 klimaatneutrale ‘slimme’ steden in 2030 (100CNSC2030). Voor het project dat deze missie realiseert, Net Zero Cities, meldden zich 377 gemeenten aan uit heel Europa. Daarvan zijn er in 2022 100 geselecteerd, waaronder 7 Nederlandse: Amsterdam, Den Haag, Eindhoven, Groningen, Helmond, Rotterdam en Utrecht. Ook doen 12 steden mee van buiten de Europese Unie, uit landen die verbonden zijn aan het Horizon-programma, waaruit deze missie wordt gefinancierd. Al deze steden verbinden zich aan de ambitie om in 2030 klimaatneutraal te zijn.